Libya’nın yeni sorunu: Boşanmalar artıyor kadınlar mağdur oluyor

Libya’da boşanma vakaları Libya toplumunda hızla artarken yeni mağduriyetleri de beraberinde getiriyor.

Erken evlilik bunun en önemli nedeniyken, mahkemelerde davaların sonuçlandırılmasındaki gecikme evliliklerdeki krizleri şiddetlendiriyor ve sonuç olarak psikolojisi bozuk ailelere yol açıyor.

Libya toplumu, mevcut siyasi krizlerine eklenecek yeni bir sosyal krizle karşı karşıya. Boşanma davalarındaki gözle görülür artış, toplumda vahim sonuçlara yol açıyor. Bunun yanı sıra, mağdur olan aileler sığınacak bir yer bulamadıkları için yüksek suç ve psikolojik hastalık oranları da eşit oranda artmaya başladı. Bunlara yol açan çeşitli nedenler olsa da, sonuç her zaman aynı oluyor. Ülkedeki boşanma vakaları, mahkemelerdeki davaların karar vermede gecikmesi nedeniyle toplumun varlığını tehdit ederek durumu daha karmaşık bir hale getirirken, özellikle denklemdeki zayıf taraf olan kadınlara yönelik olumsuz etkileri de artırıyor.

Erken evlilik

Avukat İman el-Mağribi, aldığı davalardan birinin evlilik sözleşmesi ile düğün töreni arasındaki dönemde kocanın bulaşık makinesi almamasından kaynaklanan bir boşanma davası olduğunu söylüyor. Son iki yıldaki yüksek boşanma oranından dolayı endişelendiğini dile getiren Mağribi, genç kızların evde kalma korkusunun erken evlilik fikrine kapı araladığını ve bununda hızlı boşanmalara yol açtığını ifade etti. Mağribi, özellikle evlendikten sonra eğitimini tamamlamayan kadınların daha fazla mağdur olduğunu belirtti.

Avukat Emine el-Amami ise, kocasının çocuklarının ve kendisinin masraflarını karşılamamasından şikayet eden kadınların açtığı davalara dikkati çekti. Amami, para akışının eksikliği, yüksek fiyatlar nedeniyle mevcut ekonomik koşullar ve kiraların artması gibi durumların boşanmaya neden olan temel sebepler olduğunu belirtti. Ayrıca, yaşları ve evlilik hayatı konusundaki yeterli farkındalığa sahip olmamaları nedeniyle küçük yaşta evlenen kadınların sorumluluk almaktan kaçındığına dikkati çeken Amami, küçüklere evlilik izni verilmesine müsamaha gösterilmemesi gerektiğinde ısrar etti.

Dini eğitim kursları

Libya İslami İşler ve Vakıflar Genel Otoritesi’ne bağlı fetva kurumu Daru’l İfta Yüksek Komitesi üyesi Ferhat el-Amami, boşanma nedenlerinden birinin evli kadının genç yaşta olması yönündeki görüşe karşı çıkıyor. Amami, “Boşanma sürecini hızlandıran neden, Allah’ın emrettiği şekilde iki tarafın uzlaşma yoluna gitmemesi ve mahkemelere başvurarak boşanma kararı alması” olarak değerlendirdi.

Daru’l İfta Yüksek Komitesi’nin üyesi Amami, çok eşliliğin yasal hükümleri, eşlerin hakları ve görevleri ve çocuk yetiştirmenin üzerine konferanslar düzenlenmesi gerektiğini belirtti. Ayrıca Amami, Cuma hutbeleri ve medya platformları aracılığıyla bu konularda yol gösterilmesi, mahkemelerde anlaşmazlığı sona erdirmek için şeriat ve Sünnet’in yaklaşımına benimseyen dini bir sosyal rehber bulundurmanın önemini vurguladı.

Boşanmanın temel sebebinin iki tarafın evlilik hayatıyla ilgili yükümlülükleri tam olarak bilmemeleri olduğunu belirten Amami, “Eşlerin haklarını ve üzerine düşen yükümlülüklerini bilmeleri gerektiğini, dini eğitim kursları olması ve eşlerin hak ve görevlerini açıklığa kavuşturan bu kursları geçene kadar evliliğe izin verilmemesi gerektiğini” ifade etti.

Salon evliliği

Independent Arabia’dan aktarılan habere göre Amami, bazı avukatların kar amacıyla eşler arasındaki çekişmeleri bizzat kendilerinin alevlendirdikleri yönündeki suçlamalara ilişkin olarak, eşler arasında uzlaşma sağlanması gerektiği konusunda meslektaşları ile görüşmeye çalıştığını ancak çoğunluğun boşanmaları gerektiğine tamamen ikna olduğunu belirtti. Gerekçe olarak ise reşit olmayan kız çocuklarının ve erkeklerin eşinin annelerinin kışkırtmasıyla dayak yemesi ve evliliklerdeki tecavüz olaylarına olan kızgınlıkları olduğunu ifade etti.

Avukat Emani el-Mağribi ise, boşanmada toplumsal gururun da rolü olduğunu belirtti. Mağribi, gelinin damatla daha önceden tanışmadan nişanlanarak gerçekleştiği “salon evliliğinin” sonuçlarının çoğunlukla olumsuz olduğunu vurguladı. Buna örnek olarak, kadının kocasından 23 yaş küçük olduğu ve boşanmanın evlilikten iki ay sonra gerçekleştiği bir davaya atıfta bulundu.

Empati noksanlığı

Libya Evlendirme Memurları Ulusal Örgütü Başkanı Hatice Besikri, “Toplum bazen kadına boşanma kararından vazgeçmesi için baskı yapıyor. Örgütte boşanmış kadına psikolojik olarak destek olmak, kişiliğini güçlendirmek ve geçim kapılarını açmak için çalışıyoruz. Çünkü ekonomik bağımsızlık çok önemli. Ayrıca devlet himayesinde bir nafaka fonu talep etmeye çalışıyoruz ve yasal prosedürler tamamlanana kadar ondan ödeme gerçekleşiyor” diye konuştu. Besikri açıklamasında, “Malesef, Libya toplumu eşi vefat etmiş dul kadına empati duyarken boşanmış kadına aynı şekilde davranmıyor. Sonuç, dağılmış aileler ve psikolojik hastalar doğuruyor” dedi.

Küçük yaşta evliliğin feci sonuçlar getirdiğini belirten Besikri, “Ekonomik bağımsızlığını ve özgüveni kazansa bile boşanmış bir kadının “başarısız bir kadın” olarak görüldüğünü, evi olmayan ve mali açıdan bağımsız olmayan bir kadının ise zorla evlilik hayatına katlandığını” ifade etti.

Mahkeme kararı bekleyenler

Memur olan Ümmü Fatıma, geçimsizlik ve entelektüel uyumsuzluk nedeniyle kocasına dönmeyi reddettiğini açıkladı. Savaş nedeniyle eşinin işsiz kaldığını belirten Ümmü Fatıma, bu nedenle kendisine yüklendiğini ve aralarında çeşitli sorunların çıktığını ifade etti. Bunun ardından boşanma kararı alan Ümmü Fatıma, 3 yıldır devam eden boşanma davasının yavaş ilerlemesinden şikayet etti.

Avukat el-Mağribi, mahkemelerdeki gecikmelerin gerekçesini iki yıl sürebilecek itirazın yanı sıra mahkemelerde bir oturum ile diğeri arasında beş ayı bulabilecek süreye bağlayarak, bu gecikmenin ayrılanların başkalarıyla evlenme fırsatını engellediğini belirtti. Mağribi, bazen günde 20 boşanma davası talebi aldığını, bunun davalar için mahkemeden randevu almasının zorlaştırdığını ve davaların ertelemesine yol açtığını açıkladı. Ümmü Fatıma, mahkemenin kendisi için 100 dinar (73 ABD doları) ve her bir oğlu için 50 dinar (36 ABD doları) olarak karar verdiği aylık nafakayı alamadığını ve kanunların uygulanmadığını belirtti. Ayrıca, bu durumun sorumsuzluk, korkutma veya geciktirme olduğu yönünde sorgulamalarda bulunan Ümmü Fatıma, “Eve her gelen belgede nafakanın hala hazır olmadığı bildiriliyor” dedi.

Avukat Amami, eşler arasında kalan çocukların yaşadığı talihsiz durumu anlattı. “Bazen eşin çocuklarının temizlik ve eğitim hakkını ihmal etmekle veya ilgilenmemek suçlamasıyla velayetten düşme davaları alıyoruz” diyen Mağribi, boşanma davalarında aile içi şiddet ve cinsel istismarın mevcut olduğunu, bu nedenle kocanın ahlakının ve davranışının nişan öncesinde tespit edilmesi gerektiğini ifade etti. Ayrıca, uyuşturucu ve alkol bağımlılığı tehlikesine dikkat çekerek, bunların karısını dövmek veya hırsızlık yapmak gibi evlilik hayatı üzerindeki etkileri konusunda uyarıda bulundu.

Karartma ve saptırma

Libya Sicil Dairesi (CRA) Başkanı Muhammed Bettamer, açıklanan son resmi rakamlara göre boşanma davalarının sayısının sadece 2018’de 4 bin 91’e ulaştığını belirtti. Ayrıca o zamandan beri resmi makamların bildirilmemiş numaraları teyit eden herhangi bir belge yayınlamadığını bildirdi. Mart 2020’de son beş yılda 36 bin 868 boşanma içeren belgeler sızdırıldı ve 2018’de 305 küçük yaşta evliliğe izin verildi. Belgelerde bunların bölgesel mi yoksa genel olarak Libya düzeyinde mi olduğu belirtilmedi

Şarkul Avsat