Hamaney, Batı ile müzakerelerin faydalarından şüpheli

İran Dini Lideri Ali Hamaney’in ABD başkanı seçilen Joe Biden yönetimi ve Avrupa ülkeleri ile müzakerelerin fayda sağlayacağına dair şüpheleri sürüyor. Ancak diğer yandan müzakere masasına dönmeye ilişkin kapıları da kapatmış değil. Hamaney, Tahran hükümetinin ABD Başkanı Donald Trump’ın yokluğunda yabancı şirketlerin ülkeye geri dönüşü ve ‘azami baskının’ hafifletilmesi konusunda iyimser olduğunu açıklamasına rağmen ülkesinin bir kez yaptırımları kaldırmak için pazarlık etmeye çalıştığını ve bir sonuca varmadığını belirtti.

Joe Biden’in zaferi, ABD’nin İran’ın 2015 yılında büyük dünya güçleriyle imzaladığı ve nükleer programını kısıtlama karşılığında yaptırımların kaldırıldığı nükleer anlaşmaya geri dönme olasılığını artırdı. Trump, Mayıs 2018’de anlaşmadan geri çekildi ve Tahran’ın bölgedeki davranışını değiştirmek ve füze programını kontrol altına almak için ‘azami baskı’ stratejisinin bir parçası olarak yaptırımları yeniden uygulamaya koydu. İran ise anlaşmaya bağlılığını azaltarak yanıt verdi.

Biden’ın ekibi, İran’ın bağlılığı durumunda anlaşmaya geri dönmeyi hedeflediğini söylüyor. Ancak Reuters haber ajansının 24 Kasım’da diplomat ve analistlerden aktardığına göre iki tarafın ek taahhütler isteyeceği göz önüne alındığında, bunun bir gecede gerçekleşmesi olası değil.

Washington, İran’ın nükleer anlaşma kapsamında olmayan füze programlarını durdurmasını ve Ortadoğu’ya müdahalesini sınırlamasını istiyor. İran, her zaman füzeler hususunda pazarlık yapmayacağını, Washington nükleer anlaşmaya geri dönmedikçe ve yaptırımları koşulsuz kaldırmadıkça görüşmelere katılmayacağını açıkladı.

Hamaney, İran’da ABD’nin nükleer anlaşmaya geri dönme ve yaptırımları kaldırmak için Tahran ile Washington arasındaki müzakereleri yenileme olasılığına ilişkin tavrını dile getirdi. “Doğal olarak, yaptırım yolunu bir kez denedik, yıllarca görüşmeler yaptık ama işe yaramadı” diyen Hamaney, İranlı yetkililerin Biden’ın zaferi hususundaki iyimserliğine ilişkin de üstü kapalı olarak şunları söyledi:

“Sözlerine güvenilmez. İç koşulları net değil. Son sorunlar onlara, uluslararası konularda konuşma ve tavır alma izni vermiyor. Bazıları onlara iyimser gözle yaklaşıyor. Ancak dışarıdan hiçbir çözüm olmayacağını varsaymalıyız.”

İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani de daha önce Biden’ın zaferini, ABD’ye ‘eski hatalarını’ telafi etme fırsatı sağladığını belirtirken ülkesinin üzerindeki yaptırımları kaldırmak için hiçbir fırsatı kaçırmayacağını vurgulamıştı.

Ali Hamaney, koronavirüs salgınının patlak vermesinden bu yana ilk kez 24 Kasım’da üst düzey rejim yetkililerinin bir toplantısına katıldı. Toplantı, mevcut krizin yönetimi hususunda rejim çevreleri arasındaki eşitsizlik çerçevesinde Cumhurbaşkanı Ruhani, meclis Başkanı Muhammed Bakır Kalibaf ve yargı başkanı İbrahim Reisi’nin katılımıyla gerçekleşti.

Hamaney, yaptırımları aşmanın ve etkisiz hale getirmenin mümkün olduğunu dile getirdi. Başlangıçta zorluklar ve sorunlarla karşılaşılabileceğini ancak sonun mutlu olacağını belirten Ali Hamaney, “Bu suçlar, İran halkına karşı yıllardır işleniyor. Ama son üç yılda yoğunlaştı” dedi. Hamaney, ülkesinin iki yolla karşı karşıya olduğunu belirtirken bunların ‘yaptırımları etkisiz hale getirmek ve üstesinden gelmek’ ya da ‘yaptırımları kaldırmak’ olduğunu vurguladı.

Hamaney, yaptırımları ‘acı bir gerçeklik’ ve ‘İran halkına karşı Avrupa ülkelerinin ortaklığıyla ortaya çıkan bir ABD suçu’ olarak nitelendirdi. Dini Lider şunları söyledi:

“ABD’nin durumu net değil ve Avrupalılar İran’a karşı sürekli tavır alıyorlar. Bize, bölge sorunlarına çok yanlış şekilde müdahalede bulunduğumuzu ve bölgeye müdahaleyi durdurmamız gerektiğini söylüyorlar. İngiltere ve Fransa’nın yıkıcı nükleer füzeleri varken ve Almanya da bu yoldayken bize füzelere sahip olmamamız gerektiğini söylüyorlar.”

Ali Hamaney, Avrupalılara da temkinli bir tonla hitap etti. “Geliriniz ne kadar? Herhangi bir fikir vermeden önce kendinizi yenilemelisiniz” ifadelerini kullandı.

Hamaney’in açıklamaları, İran’ın nükleer anlaşmayı ihlal ettiği hususunda Berlin’de ‘Fransa, Almanya ve İngiltere dışişleri bakanları (E3 grubu) arasında yapılan görüşmeden sonra geldi.

Üç ülke, Biden ocak ayında başkanlık görevine başladığında, ABD ve Avrupa arasında İran’ın nükleer programına ilişkin ortak bir yaklaşıma geri dönme fırsatı olduğuna inanıyor.

Reuters’ın bir Alman diplomattan aktardığına göre üç Avrupa ülkesi, zorlu müzakerelerle karşı karşıya kalacakları bilinciyle yoğun bir diplomasi dönemine hazırlanıyor. Bu çerçevede Alman hükümeti, İran’ı nükleer anlaşmaya uymaya çağırdı.

Resmi ‘IRNA’ haber ajansının da geçen pazartesi günü İran Parlamentosu Dış Politika ve Ulusal Güvenlik Komitesi Sözcüsü Milletvekili Ebu Fadl Amui’den aktardığına göre komite, hükümeti ‘yaptırımları kaldırmak için acil ve stratejik adım’ atmaya zorlayan bir yasa tasarısı kapsamında, uranyum zenginleştirme seviyesini yüzde 20 saflığa yükseltmeye mecbur bırakan bir tasarıyı onayladı.

Yasa, hükümetin İran’ın nükleer faaliyetlerinin Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu tarafından soruşturulması sürecini önlemesini gerektiriyor.

İran, nükleer anlaşmanın temel hükümlerine aykırı bir şekilde, uranyum zenginleştirme seviyesini yüzde 4,5’e çıkardığını duyurmuştu.

Sözcü: Şirketler geri dönüyor

İran Hükümeti Sözcüsü Ali Rebii, İran’ın, Joe Biden göreve geldikten sonra ABD’nin yaptırımları kaldırması halinde yabancı şirketlerin ülkeye geri dönmesini beklediğini ve bazı şirketlerin şimdiden ilk temasları kurduğunu söyledi.

Büyük yabancı şirketler, Trump’ın iki yıl önce ülkesinin İran nükleer anlaşmasından çekileceğini açıklamasından ve ekonomik yaptırımları yeniden uygulamasından sonra İran’dan ayrılmıştı. Washington, söz konusu dönemden bu yana onlarca yabancı şirketi İran ile iş birliği yapmakla suçlayarak kara listeye aldı.

Reuters’a göre Rebii düzenlediği basın toplantısında, “Son dönemde yabancı şirketler için ofis açmaya ve bunların İran’a dönüşlerine yönelik temaslar arttı” dedi. Yaptırımlara rağmen İran’dan ayrılmayan şirketlere gelecekte daha fazla fırsat sunulabileceğini belirten sözcü herhangi bir şirket ismi ise vermedi.

Reuters’ın Avrupalı bir diplomattan aktardığına göre şirketler, İran’daki şeffaflık eksikliğine karşı halen temkinli. Biden’ın yaptırımları kaldırması, bu şirketlerin geri dönmesi için yeterli olmayacak. Konuya dair değerlendirmelerde bulunan diplomat, “Finansal şeffaflığın çok az olduğu bir pazarda büyük bir şirketin faaliyet göstermesinin anlamı yoktur. Hiçbir yasal uyum yetkilisi böyle bir harekete izin vermez” dedi.

Şarkul Avsat